Το μαγικό δαχτυλίδι, ο Πλάτωνας και η Δικαιοσύνη – Ο Μύθος του Γύγη

Φανταστείτε να κατείχατε ένα δακτυλίδι, το οποίο με ένα κούνημα του χεριού θα σας έκανε αόρατους και θα εξαφάνιζε τα ίχνη σας για όσο χρόνο το επιθυμούσατε. Τι θα κάνατε σε αυτή την περίπτωση; Θα παραμένατε δίκαιοι ή θα προχωρούσατε στη διάπραξη κάθε λογής άνομων ενεργειών;

Η απάντηση ενδεχομένως για κάποιους από εμάς να μας είναι αυτονόητη, για κάποιους άλλους ίσως να χρειάζεται περισσότερη σκέψη ώστε να απαντήσουν αυτό το ερώτημα. Είτε η απάντηση για εσάς είναι αυτονόητη, είτε όχι, δεν θα μπορούσατε να αγνοήσετε τη σημασία του συγκεκριμένου ερωτήματος. Οι απαντήσεις που δίνουμε σε αυτό το ερώτημα μπορούν να μας κάνουν να γνωρίσουμε καλύτερα τον εαυτό μας, τις ίδιες μας τις πεποιθήσεις και εν τέλει τις πραγματικές μας αξίες. Το ίδιο το ερώτημα και οι διαφορετικές απαντήσεις που δίνουν οι συνάνθρωποι μας δια μέσου των αιώνων μπορεί να μας κάνει να κατανοήσουμε καλύτερα την ίδια την ανθρώπινη κατάσταση, την ίδια τη φύση του ανθρώπου. Γνωρίζοντας τον άνθρωπο, γνωρίζουμε καλύτερα τον εαυτό μας και γνωρίζοντας τον εαυτό μας γνωρίζουμε καλύτερα τον άνθρωπο. Αυτός ο κύκλος ανάπτυξης μπορεί να μας ανυψώσει – έστω και λίγο – στον ανήφορο της αρετής και τον στόχο μας προς την αυτοπραγμάτωση.

Η απάντηση σε αυτό το ερώτημα φαίνεται να οδήγησε τον ίδιο τον Πλάτωνα στην ιδέα της δημιουργίας του προτύπου της ιδανικής πολιτείας.  Οι περισσότεροι γνωρίζουν ότι η Πολιτεία του Πλάτωνα είναι το γνωστότερο έργο του και ένα από τα έργα που έχουν επηρεάσει τα μέγιστα την παγκόσμια φιλοσοφία. Παρ’ όλα αυτά όμως, λίγοι είναι αυτοί που γνωρίζουν ότι η Πολιτεία έχει ως δεύτερο εναλλακτικό τίτλο τον τίτλο «Περί δικαίου».

Το νοητικό πρόβλημα / πείραμα της πρώτης παραγράφου αναφέρεται στο Μύθο του Γύγη. Τον μύθο τον βρίσκουμε στην Πολιτεία του Πλάτωνα. Ο Μύθος αυτός παρουσιάζεται από τον Γλαύκωνα, ο οποίος είναι αδελφός του Πλάτωνα και αποσκοπεί στο να κεντρίσει τον Σωκράτη, αφού φαίνεται να καταρρίπτει την θέση του Σωκράτη ότι η δικαιοσύνη είναι πάντοτε ωφέλιμη για αυτόν που είναι δίκαιος.

Σύμφωνα με την εκδοχή του μύθου που αναφέρει ο Γλαύκωνας, όταν ο Γύγης, ένας βοσκός, απέκτησε το μαγικό δαχτυλίδι που τον έκανε αόρατο, προέβη σε άνομες και ανήθικες πράξεις. Με την πρώτη ευκαιρία διείσδυσε στο παλάτι, συνευρέθηκε με τη γυναίκα του βασιλιά και ακολούθως σκότωσε τον βασιλιά και πήρε την εξουσία.

Ο Γλαύκωνας υποστηρίζει ότι, αν υπήρχαν δύο τέτοια δακτυλίδια και φορούσε το ένα ο δίκαιος και το άλλο ο άδικος, δεν θα μπορούσαμε να διακρίνουμε τις πράξεις του ενός από τις πράξεις του άλλου, αφού κανένας από τους δύο δεν θα μπορούσε να μείνει μακριά από τα ξένα πράγματα· θα έφτανε στο σημείο μέχρι και να σκοτώνει όποιον ήθελε, αφού θα μπορούσε να ενεργεί σαν θεός ανάμεσα στους ανθρώπους.  Μια τέτοια συμπεριφορά, όπως αναφέρει, θα καταδείκνυε ότι κανείς δεν είναι δίκαιος με τη θέλησή του, αλλά κατόπιν εξαναγκασμού.

Το ερώτημα είναι αν ο Γλαύκωνας έχει δίκαιο. Το σίγουρο είναι ότι έχει δίκαιο να παραθέτει το ερώτημα.

Ανεξάρτητα από την απάντηση που δίνουμε εμείς για τον εαυτό μας, το συγκεκριμένο ερώτημα δεν είναι εύκολο να απαντηθεί, τουλάχιστον σε φιλοσοφικό επίπεδο. Αυτό μπορεί να γίνει αντιληπτό από το ότι ο Πλάτωνας χρειάστηκε να δημιουργήσει το αριστουργηματικό έργο του, την Πολιτεία, στην προσπάθεια του να το απαντήσει.

Για μια εισαγωγή στο θέμα της Δικαιοσύνης στο πρώτο βιβλίο της Πολιτείας του Πλάτωνα, τον Μύθο του Γύγη, το Δίκαιο του ισχυρότερου, για το αν η δικαιοσύνη είναι ωφελιμότερη από την αδικία, καθώς και μια πλειάδα άλλων θεμάτων μπορείτε να παρακολουθήσετε το πιο κάτω βίντεο.