Μαθημένη ανικανότητα – Μήπως σας έχουν αλυσοδέσει;

Ένα ελεφαντάκι βρίσκεται σε κατάσταση αιχμαλωσίας και δεν μπορεί να ελευθερωθεί από τον σχετικά μικρό πάσσαλο στον οποίο το έχουν αλυσοδέσει. Αρχικά παλεύει με την αλυσίδα και τον πάσσαλο για να ξεφύγει, σταδιακά όμως η μαχητικότητα του μικρού ελέφαντα δίνει την θέση της στην παραδοχή της ήττας του και έτσι παραιτείται της οποιαδήποτε προσπάθειας.

Ακόμα και όταν το ελεφαντάκι πάψει να είναι ένα μικρό ανυπεράσπιστο ζώο και φτάσει σε βάρος τα 6000 κιλά αδυνατεί να αντιληφθεί την τεράστια δύναμη που κρύβει μέσα του. Εξακολουθεί να παραμένει δεμένος στον μικρό αυτό πάσσαλο χωρίς να του περνά από το μυαλό ότι έχει τη δύναμη να ξεριζώσει τον πάσσαλο ή να σπάσει την αλυσίδα. Ο ελέφαντας αποδέχθηκε εδώ και πολύ καιρό ότι δεν μπορεί να ελέγξει την μοίρα του και έχει παραιτηθεί μια για πάντα από την προσπάθεια.

Αλήθεια πόσοι παγιδευμένοι ελέφαντες ζουν ανάμεσα μας, πόσοι από εμάς μπορούν να πουν ότι δεν είναι ελέφαντες οι ίδιοι, ή έστω τα κακοποιημένα σκυλιά του Σέλιγκμαν;

Ο Μάρτιν Σέλιγκμαν απέδειξε ότι τα σκυλιά – και κατ’ επέκταση οι άνθρωποι, όπως αποδείχθηκε σε παρόμοια μεταγενέστερα πειράματα από τους Γκλας και Σίνγκερ (τουλάχιστον αυτοί δεν κακοποίησαν ζώα αλλά ούτε και ανθρώπους) – μαθαίνουν να είναι ανήμπορα. Σε σειρά πειραμάτων τα οποία πραγματοποίησε στο τέλος της δεκαετίας του 1960 ανακάλυψε ότι, σκυλιά στα οποία γινόταν ηλεκτροσόκ χωρίς να έχουν τη δυνατότητα να διαφύγουν αρχικά, δεν έκαναν καμιά προσπάθεια αργότερα σε παρόμοιες συνθήκες για να διαφύγουν όταν είχαν την επιλογή, δεν αντιδρούσαν ακόμα και όταν η λύση του προβλήματος ήταν οφθαλμοφανής.
Αντίθετα, σκυλιά τα οποία δεν είχαν δεχτεί προηγουμένως ηλεκτροσόκ, έβρισκαν γρήγορα λύση στο πρόβλημα και διέφευγαν. Παρόμοια πειράματα, τα οποία επαναλήφθηκαν και με ανθρώπους, με τη χρήση όμως δυνατών ήχων αντί για ηλεκτροσόκ, έδειξαν παρόμοια αποτελέσματα. Ο Σέλιγκμαν για να περιγράψει το φαινόμενο αυτό χρησιμοποίησε τον όρο μαθημένη ανικανότητα ή αλλιώς μαθημένη αβοηθησία (learned helplessness).

Η μαθημένη ανικανότητα μας δείχνει πώς οι προηγούμενες εμπειρίες μπορούν να οδηγήσουν στην αλλοίωση της συμπεριφοράς του ατόμου και μας βοηθά να κατανοήσουμε γιατί ορισμένοι άνθρωποι μπορούν να παραμένουν παθητικοί σε πολύ αρνητικές καταστάσεις τις οποίες θα μπορούσαν να αλλάξουν, εύκολα ή δύσκολα.

Οι προηγούμενες εμπειρίες και ο τρόπος σκέψης αυτών των ατόμων τα οδηγούν στην πεποίθηση πως δεν μπορούν να ξεφύγουν από μια δυσάρεστη κατάσταση ακόμα και όταν η πόρτα είναι ορθάνοικτη. Οι προγενέστερες εμπειρίες τους τα έχουν διδάξει πως δεν υπάρχουν λύσεις παρά μονάχα προβλήματα.

Μερικοί από εμάς ίσως να έχουμε “διδαχθεί”  την ανικανότητα στα σχολεία άθελα ή ηθελημένα, με τον τρόπο διδασκαλίας ή με άλλες συμπεριφορές,. Ίσως πάλι να βιώσαμε τέτοιες καταστάσεις στην οικογένεια και στην δουλειά. Ίσως ένα χαοτικό οικονομικό και πολιτικό σύστημα μας έκανε να νιώθουμε εντελώς αβοήθητοι.

Οι συνέπειες στην ψυχική υγεία του ατόμου που έχει χάσει τον έλεγχο μπορεί να είναι πολλές και ποικίλες: η χαμηλή αυτοπεποίθηση, ο μειωμένος αυτοσεβασμός και αυτοεκτίμηση, το υπερβολικό άγχος είναι μόνο μερικές. Πολλές φορές, ίσως και σε συνδυασμό με άλλους παράγοντες να οδηγήσουν στην κατάθλιψη ή και σε άλλες ψυχιατρικές ασθένειες.

Είναι γεγονός ότι η μαθημένη ανικανότητα μπορεί να μας αλυσοδέσει με φανταστικές αλυσίδες τις οποίες θα κουβαλάμε μαζί μας, σε όλους τους ρόλους και τις σχέσεις μας, στην κοινωνία, στην εργασία αλλά και στην οικογένεια μας.

Διαβάστε επίσης το σχετικό άρθρο "Βάζοντας τρικλοποδιά στον εαυτό σας"

Η μοιρολατρική αντιμετώπιση των πραγμάτων και η αίσθηση της απώλειας ελέγχου μας δίνει την αίσθηση ότι απαλλασσόμαστε από τις δικές μας ευθύνες, μας κάνει να μην ψάχνουμε για λύσεις, να μην μπορούμε να δούμε τις εξόδους διαφυγής και τις εναλλακτικές που πολλές φορές μπορεί να βρίσκονται μπροστά στα μάτια μας. Αν εκ των προτέρων θεωρούμε ότι θα αποτύχουμε σε μια προσπάθεια γιατί να την κάνουμε; Έχουμε παραιτηθεί πριν καν αρχίσουμε.

Μήπως τελικά δεν είμαστε πολύ καλύτεροι από τους ελέφαντες και τα σκυλιά όταν βρεθούμε σε μια κατάσταση ανυπόφορη για εμάς; Μήπως, επειδή προσπαθήσαμε κάποτε να ξεφύγουμε από τα δεινά μας και δεν τα καταφέραμε, αποδεχθήκαμε τα ηλεκτροσόκ και τις αλυσίδες σαν κάτι που πραγματικά πρέπει να υπομένουμε; Ξεχάσαμε ότι δεν είμαστε ποτέ κολλημένοι σε μια κατάσταση εκτός και αν αποφασίσουμε ότι θέλουμε να είμαστε.

Οι δυσκολίες μπορούν να ιδωθούν είτε ως ευκαιρίες για ανάπτυξη είτε ως καταστροφικές προς εμάς. Αν μπορέσετε να δείτε τα πράγματα με πιο θετική ματιά, αν εκπαιδεύσετε τον εαυτό σας να βλέπει το θετικό σε κάθε αναποδιά, θα έχετε μια ποιοτικότερη ζωή ακόμα και αν δεν μπορέσετε να ξεπεράσετε τις δυσκολίες.

Συλλογιστείτε σε ποιους τομείς της ζωής σας έχετε μάθει να συμπεριφέρεστε ως αβοήθητοι,  σκεφτείτε γιατί αποκτήσατε αυτή την συμπεριφορά, όταν κάνετε αυτή την αξιολόγηση να είστε ειλικρινείς με τον εαυτό σας. Δείτε αν υπάρχουν περιθώρια – που σίγουρα υπάρχουν – για βελτίωση και διεκδικήστε την. Με σιγουριά για τις δυνάμεις σας και θετική ενέργεια για το αποτέλεσμα.

Τουλάχιστο μπορούμε να παραδεχτούμε ότι τις περισσότερες φορές δεν είμαστε τόσο αβοήθητοι όσο τα κακοποιημένα σκυλιά στα απαράδεχτα πειράματα του Σέλιγκμαν, που ακόμα και αν τα κατάφερναν να ξεφύγουν από το ηλεκτροσόκ πάλι θα παρέμεναν πειραματόζωα. Μπορούμε όχι μόνο να δραπετεύσουμε αλλά και να αντιστρέψουμε τις καταστάσεις αν το επιθυμούμε.

Η λύση στα προβλήματα μας μπορεί να βρεθεί μονάχα αν ξαναπροσπαθήσουμε. Κανένας δεν μπορεί να σας εγγυηθεί για το τελικό αποτέλεσμα, αλλά αν συνεχίσετε να προσπαθείτε, οι πιθανότητες είναι με το μέρος σας, άσε που θα διασκεδάσετε σίγουρα περισσότερο έτσι από το να παραμένετε στο ηλεκτροφόρο πάτωμα του κλουβιού σας άπραγοι και να δέχεστε ηλεκτροσόκ.

Μήπως οι λύσεις είναι μπροστά μας και απλά δεν τολμούμε να τις δούμε;

 

Όσοι θέλετε να αναδημοσιεύσετε κάποιο άρθρο, παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας.