Ακραίος ηθικός ηδονισμός και Αρίστιππος

Υπάρχουν πολλά διδάγματα τα οποία μπορούμε να εκμαιεύσουμε από την αρχαία ελληνική φιλοσοφία και από πολλούς φιλοσόφους οι οποίοι θεωρούνται πρώιμοι και στους οποίους δεν έχει αποδοθεί η πρέπουσα σημασία. Ένας τέτοιος φιλόσοφος είναι ο Αρίστιππος ο Κυρηναίος, ο οποίος ήταν μαθητής του Σωκράτη και ιδρυτής της Κυρηναϊκής Ηδονιστικής σχολής. Ο  Αρίστιππος θεωρείται από πολλούς ως ο πατέρας των ηδονιστικών θεωριών, αφού φαίνεται ότι η Κυρηναϊκή σχολή ήταν η πρώτη η οποία μελέτησε με συστηματικό τρόπο τον ηδονισμό και την θέση ότι η Ηδονή είναι το τέλος, ο τελικός σκοπός δηλαδή κάθε πράξης και συλλογισμού. Οι Κυρηναϊκοί με άλλα λόγια θεωρούσαν την ηδονή ως το υπέρτατο αγαθό. Μάλιστα, το όνομα του Αρίστιππου έχει ταυτιστεί με τον ακραίο ηδονισμό.

Δύο βασικά διδάγματα τα οποία μπορεί να υποστηριχθεί ότι πηγάζουν μέσα από την ζωή του Αρίστιππου είναι η μη προσκόλληση μας στις ηδονές και η απόλαυση στον μέγιστο δυνατό βαθμό της παρούσας στιγμής.

Η μη προσκόλληση στις ηδονές μπορεί να φαντάζει ως σχήμα οξύμωρο όταν προέρχεται από τον ιδρυτή του ηδονισμού, όμως αυτή φαίνεται να ήταν η γενικότερη στάση και διδασκαλία του. Όταν ο Αρίστιππος είχε κατηγορηθεί για την σχέση του με τη φημισμένα εταίρα Λαΐδα, τους απάντησε ότι «έχω τη Λαΐδα αλλά δεν κυριαρχούμαι από αυτή· διότι άριστο είναι να εξουσιάζεις τις ηδονές σου και να μην εξουσιάζεσαι από αυτές, όχι το να μην τις έχεις». Με άλλα λόγια, ο Αρίστιππος γνώριζε τι ήθελε από κάθε σχέση, είτε με κάποιο ποθητό αντικείμενο, είτε με κάποιο ποθητό άνθρωπο, όπως είναι κάποια γυναίκα ή ακόμα και με τον ίδιο το Διονύσιο, τον τύραννο των Συρακουσών, με όλη την χλιδή που μπορούσε να του παρέχει. Αυτό που επιδίωκε ήταν η απόλαυση της ηδονής, χωρίς να εθίζεται σε κάθε ξεχωριστή εμπειρία. Μπορούσε με εξαιρετική ευκολία να απολαμβάνει ή να απορρίπτει οποιαδήποτε ηδονή.

Με άλλα λόγια, μπορούμε να πούμε ότι μια θεμελιακή φιλοσοφική αρχή που προκύπτει από τα άνωθεν περιστατικά και θα μπορούσε να έχει ειπωθεί αυτούσια από τον Αρίστιππο είναι: «κατέχω αλλά δεν κατέχομαι».

Το δεύτερο δίδαγμα προκύπτει από την προσκόλληση που φαίνεται να είχε ο Αρίστιππος στην απόλαυση κυρίως της παρούσας ηδονής. Αυτό ενδεχομένως να είναι μια στάση η οποία προσπαθεί να κάνει ανεκτή την εμπειρία της ζωής, η οποία μερικές φορές μπορεί να φαίνεται – λόγω μεγέθους – όχι και τόσο εύκολα διαχειρίσιμη. Αυτή η αίσθηση μπορεί να προκύψει από τις απεριόριστες δυνατότητες και τον ευρύ ορίζοντα της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό αφορά όχι μόνο το μέλλον, αλλά και το παρελθόν. Οι απεριόριστες πιθανότητες αναφέρονται όχι μόνο στο πώς μπορούμε να δράσουμε και τι μπορεί να συμβεί στο μέλλον, αλλά επίσης και στο τι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει στο παρελθόν αντί για αυτό που επιλέξαμε να κάνουμε. Η στάση του αυτή τονίζει την αξία της άμεσης εμπειρίας και της ικανότητας να ζούμε πλήρως στο “εδώ και τώρα”. Αν δεν προσπαθούμε να παραμείνουμε στο παρόν, θα μας καταβάλουν τα βάρη του παρελθόντος τα οποία με τον ένα ή τον άλλο τρόπο κουβαλάμε, η αβεβαιότητα του μέλλοντος αλλά και ίσως ο μεγαλύτερος φόβος του ανθρώπου, ο οποίος είναι ο φόβος του θανάτου. Η παρούσα στιγμή εμπεριέχει την μέγιστη δυνατή αξία γιατί βιώνεται τώρα και είναι η μόνη βέβαιη στιγμή, όσο απειροελάχιστη και αν είναι.

Αυτά και άλλα πολλά σε αυτό το επεισόδιο των Ηθικών Περιπλανήσεων το οποίο εξετάζει την ζωή και τα διδάγματα του Αρίστιππου του Κυρηναίου.