Η ατομική ελευθερία είναι ένα από τα υπέρτατα επιτεύγματα της σύγχρονης εποχής και του δυτικού τρόπου σκέψης. Κανένας δεν αμφιβάλλει ότι είναι πολύτιμη, πολυπόθητη και ωφέλιμη προς εμάς. Όσο πιο ελεύθεροι είμαστε τόσο πιο ευτυχισμένοι είμαστε, αυτό είναι βαθιά χαραγμένο στο συλλογική μας σκέψη.
Η ατομική ελευθερία, όπως όλα τα καλά πράγματα, έχει κόστος για μας. Το κόστος της ελευθερίας επιλογής.
Μπορώ σχεδόν να σας ακούσω, “πώς μπορεί η ελευθερία επιλογής να είναι αρνητικό πράγμα;” Στις επόμενες γραμμές θα επιχειρήσω να δώσω απαντήσεις σε αυτό το ερώτημα καθώς και λύσεις.
Ποτέ και κανένας σε καμιά εποχή δεν είχε τόσες επιλογές, σε τόσα πολλά θέματα όσες έχει ο σύγχρονος άνθρωπος στις δυτικές κοινωνίες.
Φανταστείτε μόνο πόσες επιλογές έχετε για το ποια οδοντόκρεμα θα χρησιμοποιήσετε, ποιο σαμπουάν, ποιο αποσμητικό, πόσα λιπαρά θα έχει το γιαούρτι σας, αν είναι πρόβειο ή στραγγιστό και ποιας εταιρίας;
Την πληθώρα επιλογών που θα βρείτε σε ένα ράφι μιας υπεραγοράς από τις πολλές που μπορείτε να επισκεφτείτε σήμερα.
Τις επιλογές που έχετε σε ρούχα, φαγητά, κινητά τηλέφωνα κ.ά.
Οι επιλογές αυτές δεν περιορίζονται μόνο σε υλικά αγαθά, σκεφτείτε πόσες επιλογές έχουμε σε προσωπικά θέματα, στις ακαδημαϊκές μας σπουδές.
Σήμερα ένα ελεύθερο άτομο, που ψάχνει για σύντροφο έχει την αίσθηση της αφθονίας. Παλαιότερα θα περιοριζόταν στον κύκλο του, θα είχε μερικές επιλογές και θα έπαιρνε μια σχετικά εύκολη απόφαση. Σήμερα έχει κανείς την αίσθηση ότι οι επιλογές είναι απεριόριστες. Αυτό οφείλεται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης και στις εφαρμογές που είναι εξειδικευμένες για εύρεση συντρόφου. Όλος ο γυναικείος ή αντρικός πληθυσμός στην παλάμη μας, ποιος δεν θα ήταν χαρούμενος.
Ως εδώ όλα καλά, που έγκειται το πρόβλημα; Γιατί οι πολλές ευκαιρίες επιλογής μας κάνουν δυστυχισμένους;
Πολλές φορές κατακλυζόμαστε με τόσες επιλογές που δεν μπορούμε να διαλέξουμε. Ο λόγος είναι απλός: φοβόμαστε πως θα πάρουμε λάθος απόφαση.
Με κάθε επιλογή που παίρνουμε αποφασίζουμε την ίδια στιγμή ότι δεν θα έχουμε όλες τις άλλες επιλογές. Ουσιαστικά μας απασχολεί το κόστος ευκαιρίας, δηλαδή το κόστος που προκύπτει από την θυσία ενός αγαθού για την παραγωγή ενός άλλου αγαθού. Στην προκειμένη περίπτωση η αγορά ενός αγαθού ή υπηρεσίας σε βάρος των άλλων.
Η αίσθηση της απώλειας όλων των άλλων επιλογών μας κάνει να αναβάλλουμε την απόφαση και να οδηγούμαστε σε εσωτερική παράλυση και πολλές φορές στην αδράνεια. Αναρωτιόμαστε συνέχεια αν θα καταφέρουμε να κάνουμε την σωστή επιλογή.
Όταν τα καταφέρουμε να πάρουμε απόφαση είμαστε λιγότερο ικανοποιημένοι από ότι θα ήμασταν αν είχαμε λιγότερες επιλογές.
Όλες αυτές οι επιλογές μας έχουν ανεβάσει τις προσδοκίες μας. Οι πολύ ψηλές προσδοκίες σπάνια επαληθεύονται και αυτό μας οδηγεί σε ένα αίσθημα απογοήτευσης. Η βασανιστική σκέψη ότι θα μπορούσαμε να είχαμε κάνει καλύτερη επιλογή. Σε συνδυασμό με το ότι εξιδανικεύουμε τις άλλες πιθανές επιλογές, με όλα τους τα προτερήματα, μειώνει στα μάτια μας την ορθότητα της απόφασης μας. Επίσης όταν έχουμε μεγάλο αριθμό επιλογών και το προϊόν που αγοράσουμε δεν είναι η καλύτερη επιλογή, σε ποιο θα ρίξουμε την ευθύνη; στον εαυτό μας φυσικά.
μια απ’ τις επιπτώσεις του να αγοράσεις ένα παντελόνι που δε σου κάθεται και πολύ καλά όταν υπάρχει μόνο ένα στιλ που μπορείς ν’ αγοράσεις, είναι ότι όταν δε νοιώσεις ικανοποιημένος και αναρωτηθείς γιατί, ποιος ευθύνεται γι αυτό, η απάντηση είναι ξεκάθαρη. Η ζωή είναι υπεύθυνη. Τι άλλο θα μπορούσε να γίνει; Όταν υπάρχουν εκατοντάδες διαφορετικά στιλ παντελονιών για να διαλέξεις, και αγοράσεις κάποιο που δε σε ικανοποιεί, και αναρωτηθείς γιατί, ποιος φταίει; η απάντηση είναι πάλι ξεκάθαρη, εσύ φταις. – BARRY SCHWARTZ
Όλες οι επιλογές που κάνουμε ανταγωνίζονται για το πολυτιμότερο αγαθό που έχουμε, και όχι, δεν αναφέρομαι στο χρήμα, που είναι και αυτό φυσικά σημαντικό, αλλά στο χρόνο. Η μέρα μας έχει 24 ώρες και όχι περισσότερες, όσο και αν το θέλουμε αυτό δεν αλλάζει. Όσες περισσότερες επιλογές χρειάζεται να κάνουμε τόσο μεγαλύτερη απώλεια χρόνου.
Όπως και σε όλες τις περιπτώσεις η αναγνώριση του προβλήματος είναι το σημαντικότερο βήμα για την αντιμετώπιση του.
Σίγουρα η επιστροφή της κοινωνίας στον μεσαίωνα δεν είναι είναι εφικτή αλλά ούτε και επιθυμητή.
Η επιλογή να μην έχουμε επιλογή δεν είναι επιλογή. Πώς θα μπορούσαμε, λοιπών, να κάνουμε τις πολλές επιλογές ευλογία και όχι κατάρα;
Όπως αναφέρει ο πρωτοπόρος στον τομέα του καθηγητής ψυχολογίας Barry Schwartz στο βιβλίο του, “επέλεξε πότε να επιλέξεις”.
Διαχώρισε τι είναι σημαντικό για σένα και τι όχι. Ποιες αποφάσεις είναι αποφάσεις ζωής και ποιες όχι, αφιέρωσε σε αυτές τον χρόνο που τους αναλογεί. Χρησιμοποίησε τον χρόνο σου μόνο εκεί που έχει σημασία.
Μείωσε το ύψος των προσδοκιών σου, έτσι όταν κάτι είναι πραγματικά καλό θα εκπλαγείς ευχάριστα.
Ό,τι αποφασίστηκε αποφασίστηκε, ή ό,τι έγινε έγινε, προσπαθήστε να μετανιώνετε λιγότερο για τις επιλογές σας. Θυμήστε στον εαυτό σας ότι πήρατε την καλύτερη απόφαση που θα μπορούσατε να είχατε πάρει την δεδομένη στιγμή. Η κριτική του εαυτού μας εκ των υστέρων είναι πολύ εύκολη.
Δώστε χρόνο ώστε να συνηθίσετε την καινούργια σας επιλογή. Πολλές φορές μας δυσκολεύει η αλλαγή και αυτός ίσως να είναι ο μοναδικός λόγος που νιώθετε άσχημα για την επιλογή σας.
Η τελειοθηρία είναι ανέφικτη, αλλά και να είναι εφικτή, τις περισσότερες φορές δεν θα είστε σε θέση να το πιστοποιήσετε στον εαυτό σας. Πως μπορείτε να είστε σε θέση να ξέρετε ότι αγοράσατε το καλύτερο άρωμα στην καλύτερη τιμή;
Θα πρέπει να αρκεστείτε σε μια “καλή” λύση.
Αυτοματοποιήστε τις επιλογές σας, για πολλά πράγματα δεν χρειάζεται να παίρνετε κάθε φορά απόφαση. Πολλά είναι αυτονόητα όπως το τι σαμπουάν θα αγοράσετε ή τι οδοντόπαστα θα χρησιμοποιήσετε. Μερικοί από τους πιο επιτυχημένους ανθρώπους φοράνε καθημερινά τα ίδια ρούχα, μόνο και μόνο για να μην μπαίνουν στην διαδικασία της επιλογής. Αλλάζετε τις επιλογές σας μονάχα όταν είναι απόλυτη ανάγκη.
Όταν δεν ξέρετε με ποιο κριτήριο να αποφασίσετε εμπιστευτείτε το ένστικτο σας. Ένα μεγάλο κομμάτι των γνωστικών μας διεργασιών γίνεται χωρίς να το αντιλαμβανόμαστε, μπορεί να σας βοηθήσει να επιλέξετε καλύτερα και γρήγορα.
Μπορείτε να θέσετε κανόνες στον εαυτό σας για το πόσα καταστήματα θα επισκεφτείτε πριν προχωρήσετε σε αγορές. “Θα πάω το πολύ σε 3 καταστήματα για να αγοράσω το κοστούμι μου”. “Θα διαλέξω μεταξύ 2 προορισμών για τις διακοπές μου”.
Εξάσκηση ευγνωμοσύνης. Ας σκεφτούμε ποια είναι τα θετικά της επιλογής μας. Είναι φυσικό να σκέφτεστε πως θα μπορούσαν τα πράγματα να είναι ακόμα καλύτερα, όμως τα πράγματα θα μπορούσαν να είναι και πολύ χειρότερα. Θυμίστε στον εαυτό σας για το πόσο τυχεροί είστε, για το πόσα εκατομμύρια άνθρωποι θα άλλαζαν θέση με εσάς χωρίς δεύτερη σκέψη.
Η συνειδητοποίση της ύπαρξης του παραδόξου της επιλογής είναι το πρώτο και μεγαλύτερο βήμα που μπορούμε να κάνουμε για την αντιμετώπιση του. Τα υπόλοιπα χρειάζονται πρακτική και πειθαρχία για να επέλθει η αλλαγή στον τρόπο σκέψης μας.
Δεν μπορούμε να έχουμε το καλύτερο από όλα σε όλα, αλλά μπορούμε να έχουμε αρκετά.
Είμαστε τυχεροί, να ζούμε σε μια εποχή όπου επιτρέπει να υπάρχουν στην ζωή του μέσου ανθρώπου τέτοια παράδοξα.
Γράφει:
Παύλος Κωνσταντίνου
Όσοι θέλετε να αναδημοσιεύσετε κάποιο άρθρο, παρακαλώ επικοινωνήστε μαζί μας.
- Οδηγός για θηρευτές ονείρων - 8 Αυγούστου, 2023
- Αριστερά ή Δεξιά, το αιώνιο πρόβλημα - 22 Ιουνίου, 2023
- Η γραμμή τερματισμού - 28 Νοεμβρίου, 2022
